Rematabamos a entrada anterior facendo referencia ao evidente encontro de culturas que se dá no
Bierzo, pero non para negar a realidade, é dicir, a diversidade existente que
se concreta nunha cultura tradicional galega e outra astur-leonesa que se
atopan na comarca. Ollo, pero esta relación vai máis alá da “influencia dunha
cultura veciña no territorio propio da outra ” como se ten dito intentando
minimizar os trazos inequívocos que definen a galeguidade cultural dunha parte
do Bierzo. Tampouco responde á realidade
afirmar que o Bierzo goza dunha cultura propia e diferenciada por riba das
influencias das culturas veciñas. Son a diversidade e a convivencia de ambas
culturas na comarca as que, sen lugar a dúbidas, nos dan carácter e forxaron
desde tempos remotos a nosa forma de ser;
diversidade que debemos poñer en valor e manter na mesma medida que
queremos preservar a nosa identidade nun mundo cada vez máis globalizado e
desarraigado.
Non fomos nós os primeiros que á hora de falar da gaita usamos a lingua
para defender a nosa visión sobre os pormenores da extensión da gaita na
comarca no pasado. Se utilizamos ese
argumento foi na procura dunha resposta ante unha análise imprecisa e
interesada que deformaba a realidade do noso folclore para negar o seu
galeguismo ou se se quere demostrar o seu leonesismo. Abordamos a cuestión con criterios de
“ecoloxía cultural” emulando un concepto frecuentemente utilizado para
referirse á lingua por varios escritores.
Un destes autores, o polifacético berciano Valentín Carrera, falando da lingua galega no Bierzo defende que esa fala actúa como o óso ou o lobo, cando atravesan os Ancares lugueses en dirección a Somiedo
pasando polo territorio pertencente administrativamente a León sen percatarse
das fronteiras dos homes, xa que o hábitat do parque natural dos Ancares é
idéntico e está compartido por ambos lados das montañas (esteas nunha comunidade autónoma ou noutra). Nós tamén cremos que a
cultura galega, de Valdeorras e o Cebreiro, ou dos Ancares e o Caurel, presenta idénticas manifestaciois que as que
se dan no Bierzo galego falante e, do mesmo xeito, que pasa coa lingua no
ámbito filolóxico, a gaita é un dos síntomas da música tradicional máis
evidentes e notables dese patrimonio cultural galego propio da nosa comarca.
Vexamos o mapa do territorio galego falante do Bierzo e observemos que se
superpoñemos os datos sobre os gaiteiros que temos da comarca, podemos deducir que nos municipios de fala
galega hai maior presenza de gaiteiros tradicionais ao longo do século XX. Mesmo nun mapa tan limitado como o de Alonso
Ponga e Diéguez Ayerbe que inclúe ademais do Bierzo a comarca da Cabreira coa
que existen tamén claras diferenzas entre a situación lingüística e a musical
do Bierzo .
Xa que estamos falando das linguas como unha manifestación
significativa dunha cultura, unha primeira diferenza a sinalar sería a da lingua
que falan maioritariamente os nosos gaiteiros. Namentres no Bierzo Oeste o
idioma materno é o galego, na Cabreira, unha boa parte deles falaban o leonés.
Outro dato a ter en conta para establecer esta diferenza co Bierzo Oeste é a densidade algo menor de gaiteiros existente na
zona da Cabreira que, ou ben se pode
explicar como unha extensión provocada por efecto da moda, por fenómenos (esta
vez si) de influencia que veñen de vello,
ou ben ser produto da existencia dunha extensión máis xeneralizada da gaita no
territorio do noroeste peninsular que
desde o seu momento máis álxido, na
Idade Media, foi dexenerando a un ritmo máis acelerado nestas zonas ata case
perderse no século XX (lembremos que a gaita está presente tamén noutras
comarcas leonesas chegando ás portas de León capital) e que o número de
gaiteiros diminúe ostensible e proporcionalmente a medida que se separa dun
núcleo ou hábitat digamos “favorable”, neste caso o da cultura galega, onde se
atopa con máis vigor e, polo tanto, con maior capacidade de resistencia e/ou
adaptación ante a dita tendencia a desaparecer.
Vaiamos avanzando pois na procura dun mapa de situación, un válido para poder abordar
outros asuntos, e que responda a realidade da presenza da gaita no Bierzo no
século XX. Pero ese mapa aínda precisa esperar en tanto non afondemos na relación Bierzo-Cabreira como nesoutra relación, aínda non mencionada, a do Bierzo con Asturies, que desexamos tratalas con maior fondura máis adiante. Ese mapa deberá ser máis rigoroso que o xa citado na entrada anterior, deberá procurar máis datos,
aínda que unha exhaustividade total sempre é moi difícil de conseguir: Cremos
que cos datos que manexabamos xa a finais dos 90 e dalgunhas outras indagaciois
posteriores máis recentes poderiamos concluír un mapa máis obxectivo e acorde
coa realidade da gaita e dos gaiteiros do Bierzo no que se fai máis evidente
algo que vimos destacando: O maior
número de gaiteiros no territorio galego falante do Bierzo.
Outramente hai que ter en conta que esa presenza maior de gaiteiros no Bierzo de fala galega é
semellante á que presenta a extensión da gaita en comarcas galegas veciñas coma o Caurel ou Valdeorras, o que
avala a tese de que as fronteiras administrativas, máis recentes, e as
culturais e lingüísticas, máis antigas, sonche ben distintas.
.jpg)
